Menu

Waar is de oudste zonnewijzer?

De oudste bekende zonnewijzer bevindt zich in het Egyptologisch museum in Berlijn. Dit bijzondere stuk dateert van ongeveer 1500 v. Chr. en komt waarschijnlijk uit Eschmunein, een oude stad in Egypte. Het is gemaakt tijdens de regeerperiode van farao Thoetmosis III, die regeerde van 1479 tot 1425 v. Chr. Dat weten we omdat op de zijkant van deze zonnewijzer zijn de naam en titels ingekrast zijn. De zonnewijzer is vervaardigd uit schist, een soort gesteente dat gemakkelijk te bewerken is, en heeft de vorm van de letter L. De archeologen vonden de zonnewijzer toen ze de ingang naar een tombe vrijmaakten.

De constructie van de zonnewijzer

Het korte stuk van de L-vormige zonnewijzer dient als de gnomon, het onderdeel dat de schaduw werpt. In de gnomon zit een gaatje voor het bevestigen van een klein schietlood. Onder de gnomon is er een verticale groef waar de draad van het schietlood doorheen gaat. Op het lange horizontale deel staan vijf cirkels die als merktekens voor een tijdschaal dienen

Volgens de hypothese van de archeoloog Borchardt, die de opgraving waarbij deze zonnewijzer gevonden werd leidde, moet de zonnewijzer oost-west gericht zijn. Dit betekent dat de gnomon in de voormiddag naar het oosten gekeerd moet zijn en in de namiddag naar het westen. Dit vereist een extern richtpunt voor een van de hoofdwindstreken, wat niet altijd voorhanden is. Het enige hulpmiddel om de zonnewijzer goed te richten is het schietlood, waarmee de zonnewijzer waterpas kan worden gezet. Door de zonnewijzer met de gnomon naar de zon te richten en de schaduw over de volle breedte samen te laten vallen met het lange deel van de L-vorm, kan men de tijd eenvoudig aflezen.

De gebruikswijze van deze zonnewijzer is eenvoudig en vereist geen aanvullende hulpmiddelen. Dit sluit aan bij de Osireion-tekst, die stelt: "Bij het juiste gebruik van dit instrument, gericht naar de zon, zal de schaduw van de zon precies erop vallen."

Gebruik en betekenis zonnewijzer

De exacte functie van deze oudste zonnewijzer is onderwerp van discussie. De zonnewijzer zou kunnen zijn gebruikt door de arbeiders die de tombes aanlegden om het aantal gewerkte uren bij te houden. De cirkel op de steen is onderverdeeld in twaalf gelijke punten, en onderaan is een gaatje zichtbaar waar een metalen of houten pinnetje in werd geplaatst. Dit pinnetje wierp een schaduw op de zonnewijzer en gaf de tijd aan.

Er is ook een mogelijkheid dat deze zonnewijzer werd gebruikt in de context van religieuze symboliek. De oude Egyptenaren geloofden dat het verdelen van de zonnegod's baan in uren ook invloed had op het aanbrengen van teksten op de muren van de tombes. Deze teksten beschrijven chronologisch de reis van de zonnegod door de onderwereld. Mogelijk diende de zonnewijzer als illustratie van deze symboliek.

Oudste zonnewijzer in Nederland

Nog een leuk weetje over de oudste zonnerwijzer in Nederland: Bij de opgraving van het Castellum van Alphen aan den Rijn werd een zonnewijzer gevonden. Later bleek dat het ging om een van de oudste zonnewijzers ooit gevonden in Nederland. Deze 15e-eeuwse verticale zonnewijzer, gegraveerd op hergebruikte daklei, gaf tijd aan met behulp van een stilus en Romeinse cijfers.